طراحی وب سایت های دسترسی پذیر

همانطور که مشاهده می کنید ، وب سایت های مختلفی در دنیای اینترنت وجود دارند . کاربران هر روز برای اهداف گوناگون به اینترنت مراجعه می کنند . در این بین افرادی هم وجود دارند که به دلیل ناتوانی های جسمی قادر به استفاده از اینترنت نیستند . تصور اینکه یک جوان نتواند از اینترنت و فضای مجازی به دلیل معلولیت ، استفاده نماید ، سخت است .

در عصر تکنولوژی بسیاری از افراد در صدد این هستند که بستری را فراهم کنند که افراد ناتوان نیز بتوانند از فناوری های موجود نهایت استفاده را کنند . حتی بسیاری از این افراد ناتوان خود تصمیم گرفته اند با اختراع و طراحی لوازم مختلف زندگی را برای همنوعان خود ساده کنند .

همانطور که می دانید استفاده از اینترنت و فضای مجازی این روز ها بسیار باب شده است و پیش بینی می شود در آینده ای نزدیک اینترنت و فضای مجازی زندگی انسان را در بر می گیرد و به یک امر حیاتی تبدیل می شود .

به همین دلیل نیاز است تکنولوژی پدید بیاید که افراد ناتوان و دارای معلولیت جسمی نیز بتوانند از این فضا استفاده کنند و البته که این افراد به اینترنت و فضای آنلاین بیشتر از بقیه مردم نیاز دارند . به عنوان مثال تردد و خرید برای معلولان سخت است به همین دلیل اگر بستری وجود داشته باشد که فرد ناتوان بتواند با استفاده از خرید آنلاین مایحتاج خود را به دست بیاورد ، کمک بزرگی به آنها شده است .

اما چه افرادی نمی توانند از اینترنت به راحتی استفاده کنند ؟ بدیهی است افراد نابینا و کم بینا و دارای معلولیت از ناحیه دست نمی توانند به سادگی از کامپیوترها و تلفن های همراه استفاده کنند متقابلا از وب سایت های مختلف نیز نمی توانند استفاده کنند .

دسترسی پذیری وب سایت Web Accessibility

به قابلیت دستیابی و استفاده آسان و برابر از پایگاه های اینترنتی و منابع جهانی اطلاعات و وب سایت ها ، دسترسی پذیری وب سایت Web Accessibility می گویند ، این تعریف به این معناست که حتی افراد دارای معلولیت های جسمی نیز بتوانند از وب سایت ها و دیگر فضاهای اینترنت مانند دیگر افراد سالم استفاده کنند . سایت ها اگر بر اساس قوانین و اصول مشخص و بر طبق استاندارد های جهانی طراحی شوند می توانند پذیرای هر فرد با هر میزان معلولیت باشند .

اگر وب سایت ها به صورت صحیح کد نویسی و طراحی شوند می توان با استفاده از تکنیک ها و نرم افزار هایی  ، محتوای وب سایت را به گفتار تبدیل نمود یا حتی می توان با استفاده از سخت افزارهایی در کنار نرم افزار های مربوطه محتوا را به خط بریل تبدیل نمود .

دسترسی پذیری وب سایت ها همیشه اولویت اول توسعه دهندگان وب سایت ها بوده است در صورتی که این امر برای اغلب طراحان ( که صرفا هدف آنها درآمد زیاد می باشد ) مهم نیست . این جمله نتیجه بررسی های انجام شده توسط محققان است ؛ بر اساس تحقیقات انجام شده بر روی تعداد زیادی وب سایت ، مشخص شده است که درصد زیادی از وب سایت های موجود یا به طور کلی قابل دسترسی نیستند یا به صوت جزئی . این امر نشان دهنده این است که قابلیت دسترسی پذیری وب سایت ها برای بسیاری از فعالان این حوزه اهمیت ندارد . اما چه دلایلی باعث شده که دسترسی پذیری وب سایت ها برای طراحان مهم نباشد ؟

• بسیاری از طراحان از قابلیت دسترسی پذیری وب سایت ها اطلاعی ندارند . آنها نمی دانند که با استفاده از تکنولوژی می توان بازدید از وب سایت ها را برای افراد دارای معلولیت نیز میسر نمود .
• توسعه دهندگان وب اطلاع دقیقی در مورد استانداردهای قابلیت دسترسی وب ندارند یا اغلب آنها تصور می کنند که طراحی بر اساس این استاندارد ها کاری پیچیده می باشد .
• طراحان ابزاری برای بررسی دسترسی پذیری وب سایت خود ندارند .
• امکان دارد برخی از وب سایت ها که به صورت دسترسی پذیری طراحی می شوند بعد ها توسط افرادی دیگ ربه دسترسی پذیری وب سایت لطمه وارد شود . ( توسط کاربران تولید محتوا ، تبلیغات و …)
• بسیاری از توسعه دهندگان وب قابلیت دسترسی پذیری را جزء تعهدات خود نمی دانند .
• بسیاری از ابزار های طراحی وب سایت قابلیت دسترسی پذیری وب سایت ها را پشتیبانی نمی کنند .

با توجه به این گفته ها می توان فهمید که چرا دسترسی پذیری وب سایت ها برای توسعه دهندگان وب اهمیت چندانی ندارد . در صورتی که اهمیت این موضع در سال 2017 بیش از همیشه بوده است . با اینکه درصد کمی از افراد دارای معلولیت هستند ، باید نیاز های آنها را نیز پاسخگو بود . در بسیاری از جوامع پیشرفته افراد معلول زندگی راحتی دارند به طوری که معلولیت آنها دیگر دیده نمی شود . اما متاسفانه در بسیاری از کشور ها نظیر ایران ، این موضوع اهمیت چندانی ندارد و فقط درصد کمی از نیاز های اساسی آنها بر آورده می شود .

شما می توانید با پیاده سازی قابلیت دسترسی پذیری وب سایت به این افراد کمک شایانی کنید و همچنین در حوزه طراحی وب سایت مطرح شوید . دسترسی پذیری وب سایت ها نه تنها برای کاربران بلکه برای طراحان نیز باید مهم باشد . موارد زیر مربوط به قابلیت دسترسی پذیری وب سایت ها می باشد که برای طراحان باید مهم باشد :

• مشخصات و دستورالعمل ها برای طراحی وب سایت قابل دسترسی
• بهترین روش برای دسترسی پذیری وب سایت
• فهرست گسترده (اما نه مطلق) منابع برای شروع طراحی وب سایت قابل دسترسی
• Assistive Technologies (AT) : مربوط به سخت افزار ها و نرم افزارهایی می باشد که تعامل کاربران با وب سایت ها را سهل می کنند. مانند صفحه کلید های خط بریل یا نرم افزار های تبدیل متن به گفتار .
• Alt-Text : مربوط به تصاویر می باشد . در محتوای وب سایت ها تصاویری وجود دارند که می توانند برای کاربران بسیار مهم باشند . برای آنکه کاربران نابینا نیز از وجود تصاویر محتوا با خبر شوند می توان در Tag alt توضیحات مربوط به عکس را وارد نمود . بدین ترتیب وقتی نرم افزار تبدیل متن به گفتار به تصاویر برخورد کند اطلاعات نوشته شده در alt را برای کاربر می خواند .
• HTML : زبان نشانه گذاری فوق متن می باشد. زبان نشانه گذاری استاندارد برای ایجاد صفحات وب سایت ها و برنامه های کاربردی وب است.
• CSS – Cascading Style Sheets : یک زبان نشانه ‎گذاری تحت وب می باشد که برای توصیف ظاهر یک وب‎ سایت برای مرورگر استفاده می‎ شود. ( برای توصیف و ارائه اسناد نوشته شده در زبان نشانه گذاری HTML استفاده می شود )
• Gif : یک فرمت برای فایل های گرافیکی می باشد . یک فرمت تصویر محبوب که از انیمیشن پشتیبانی می کند.
• Keyboard Focus : Keyboard Focus تعیین می کند که چه پنجره یا هر چیز دیگری در صفحه ، اطلاعات را از صفحه کلید دریافت کند.

قبل از شروع بهتر است با چند فرد دارای معلولیت گفتگو نمایید اینگونه می توانید قابلیت های مهمی که یک وب سایت باید برای افراد معلول داشته باشد را بدانید . بر اساس تحقیقات انجام گرفته 19 درصد از کل جمعیت جهان را افراد دارای معلولیت تشکیل می دهند . ویژگی هایی که یک وب سایت دسترسی پذیر باید داشته باشد شامل موارد زیر است :

• Semantic HTML
• Alternative Text
• CSS & ACSS
• Auto-semantics

اگر تا کنون برای قابلیت دسترسی پذیری وب در گوگل جستجویی انجام داده باشد ، ممکن است با اصطلاح compliance 508 مواجه شده باشید . این بحث مربوط به اصلاحیه ای است که در سال 1998 در ایالت متحده امریکا منتشر شد . بر طبق این اصلاحیه تمام افراد موظف هستند وب سایت های خود را قابل دسترسی پذیری کنند . در بخشنامه 508 وب سایت ها باید برای 3 گروه زیر ، بستری برای سهولت استفاده را فراهم کنند :

• افرادی که نقص دیداری دارند
• کسانی که دارای اختلالات شنوایی هستند
• کسانی که دارای اختلالات فیزیکی هستند

این امر باعث شد که موضوع دسترسی پذیری وب سایت ها در امریکا مورد اهمیت قرار بگیرد و بدین ترتیب طراحی وب سایت ها کمی پیچیده شد و توسعه دهندگان مجبور شدند از روش های مختلفی برای طراحی وب سایت ها استفاده نمایند .

علاوه بر امریکا ، قوانین مختلفی در کشور های کانادا، فیلیپین، انگلستان، اسپانیا، استرالیا، سوئد و … تنظیم شده است تا همه نهاد ها و شرکت ها دسترس پذیری وب سایت خود را فراهم کنند .

راهنمای دسترسی به محتوای وب (WCAG)  مجموعه دیگری از دستورالعمل هایی که در هنگام طراحی وب سایت برای قابلیت دسترسی پذیری وب سایت باید رعایت نمود . راهنمایی های دسترسی به محتوای وب است. این دستورالعمل ها توسط کنسرسیوم جهانی وب (W3C) تهیه شده است. هدف از این دستور العمل ها ارائه یک استاندارد مشترک برای همه وب سایت ها می باشد .

در سال 1999 میلادی گرهی برای قابلیت دسترس پذیری وب تشکیل شد (WAI) این گروه وابسته به کنسرسیوم جهانی وب ، نخستین نسخه راهنمای دسترس پذیری وب را منتشر کردند (WCAG 1.0) . این نسخه بهترین راهنما برای زیربنای طراحی وب سایت های دسترس پذیر می باشد . این گروه در سال 2003 کار خود را بر روی نسخه دوم آغاز کردند (WCAG 2.0) .

آخرین دستورالعمل WCAG 2.1 در 5 ژوئن 2018 منتشر شد. این دستورالعمل ها به منظور پایدار بودن استانداردهای فنی و مرجع ، طراحی شده اند. منابع ارائه شده توسط W3C در ارتباط با دسترس پذیری وب سایت ها بسیار جامع است . همچنین این کنسرسیوم مشخصات کلی سخت افزار های تعاملی با وب سایت ها جهت ارائه خدمات به افراد ناتوان را ارائه کرده است .

در طراحی دسترس پذیر وب سایت باید توجه نمود سایت چه خدماتی را به کاربران ارائه می دهد . به عنوان مثال اگر در وب سایت ثبت نامی صورت می گیرد یا هر آنچه که باعث می شود کاربران اطلاعات وارد سایت نمایند ، مهم می باشد . کاربر نابینا نیز باید بتواند اطلاعات خود را به سادگی در وب سایت وارد نماید . این گونه وب سایت ها با سایت هایی که فقط محتوا ارائه می دهند متفاوت می باشند .

کاربران ناتوان جسمی و ذهنی می توانند با استفاده از تکنولوژی های زیر از وب سایت ها دیدن کنند :

• نرم افزارهای متن خوان : این نرم افزار ها قادر هستند تمام محتوای یک صفحه را برای کاربر بخوانند . در اصل نرم افزار های تبدیل متن به گفتار هستند . البته در صورتی این نرم افزار به درستی کار می کند که کد های سایت به صورت استاندارد نوشته شده باشند .
• ترمینال بریل : ترمینال بریل یک سخت افزار می باشد که هر آنچه در محتوای سایت وجود دارد را به صورت خط بریل برجسته می کند .
• نرم افزار های بزرگ نمایی : این نرم افزار ها برای بزرگ کردن محتوا ایجاد شده اند .
• فرستنده های صدا : این نرم افزار در حقیقت گفتار را به نوشتار تبدیل می کنند و برای وب سایت هایی مناسب است که اطلاعات کاربران باید وارد وب سایت شود .

WCAG : Web Content Accessibility Guidelines

W3C : World Wide Web Consortium